Δημοσιεύουμε απάντηση-σχόλιο της Προέδρου του ΠΛΙ Ιωάννας Παπαντωνίου σε δημοσίευμα της εφημερίδας "Καθημερινή"

Με μεγάλη μου έκπληξη διάβασα τη συνέντευξη του Λευτέρη Δρανδάκι στη Μαργαρίτα Πουρνάρα και την εφημερίδα «Καθημερινή» της 30ής Απριλίου 2022, που περιέχει πολλές ανακρίβειες.

Κανονικά δεν θα έπρεπε να απαντήσω, αλλά, ειλικρινά, θεωρώ πως εάν ο Λευτέρης Δρανδάκις δεν… πάσχει από άνοια, τότε η «ύβρις» είναι μεγάλη!

Ύβρις, άτις, νέμεσις και τίσις…

Και να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:

Είμαι κυριολεκτικά «παιδί του Λυκείου», αφού ξεκίνησα τον χορό στα 8 μου χρόνια (δηλαδή γύρω στα 1944), ενώ η μητέρα μου ήταν ήδη μέλος του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών και αργότερα ταμίας του τμήματος Χορού. Δάσκαλος ήταν τότε ο Χαράλαμπος Σακελλαρίου, από το 1911 έως το 1956, με διαλείμματα, και μετά η Ελένη Καπράλου (Μίχαλου) και ο κ. Καραμπέτσος.

Ο Λευτέρης Δρανδάκις δεν ήρθε στο Λύκειο με τα αγόρια και τα κορίτσια που έκανε παρέα, όπως λέει, αλλά με τον Μίμη Χατζηνικολάου, μετά από προτροπή του Μανώλη Μαντζαβελάκη, εφόρου της ανδρικής Ιματιοθήκης. Χορό διδάχθηκε από τη Νιόνια Βλάικου. Όσο για τον Κώστα Λάμπρου, είχε έρθει στο Λύκειο μετά την αποχώρησή του από τον πρώτο χορευτικό όμιλο της Δόρας Στράτου, με «προίκα» τους χορούς που είχε καταγράψει και χορογραφήσει ο ίδιος στον βορειοελλαδικό χώρο. Δεν υπήρξε κανονικός δάσκαλος, αλλά έδειξε και χόρευε τους χορούς που γνώριζε, όπως όλοι μας.

Από το Λύκειο αποχώρησα για ένα περίπου έτος, όταν έφυγε και η μητέρα μου, για προσωπικούς λόγους.

Στο διάστημα 1961-1966, χόρευα στο Λύκειο, αλλά δίδασκα κιόλας ελληνικούς χορούς, ενώ υπήρξα γραμματέας και συνέφορος του τμήματος Χορού. Πολύ αργότερα ανέλαβα έφορος Ιματιοθήκης.

Στο ίδιο διάστημα, σχεδόν κάθε βράδυ, μαζευόμασταν στο σπίτι μου στην πλατεία Βικτωρίας μια ομάδα από 11 περίπου άτομα του Λυκείου, και συζητούσαμε πώς θα οργανωθεί η έρευνα στα χωριά της Ελλάδας τόσο για τον χορό και τα τραγούδια, όσο και για την ενδυμασία, κάτι που με ενδιέφερε ιδιαιτέρως προσωπικά. Θέλαμε να γίνουν «έρευνες και καταγραφές στις ρίζες, στις πραγματικές πηγές, με σκοπό να γνωρίσουμε την πρώτη ύπαρξη χορού στο φυσικό του χώρο, την αυλή και την πλατεία του χωριού», όπως λέει ο φίλος και μέλος του Δ.Σ. του ΠΛΙ Γιάννης Ζέρβας.

Για παράδειγμα, το 1961 περίπου, στο πλαίσιο της επιτόπιας έρευνας, επισκέφθηκα μαζί με την τότε έφορο Ιματιοθήκης του Λυκείου Ιωάννα Δεκάζου-Θάνου-Γενναροπούλου, τη δασκάλα χορού Ευαγγελία Καπράλου-Μίχαλου και τον George Γενναρόπουλο για πρώτη φορά τον Γιδά (Αλεξάνδρεια), όπου είδα πώς φοριόταν η ενδυμασία και την κατέγραψα με τη βοήθεια της Ελισάβετ Γιαννοπούλου, κατοίκου του χωριού, περίπου 50 ετών τότε. Μάλιστα, μου δίδαξε για πρώτη φορά και τον «χορό της Μαρίας» («Τι κλαις καημένη Μαρία;»), τον οποίο χόρευα και δίδαξα με τη σειρά μου σε όλα τα κορίτσια του Λυκείου.

Το 1966, αφού χώρισα και έπαψα να λέγομαι Στεφανάκη, έφυγα για σπουδές στην Αγγλία, αλλά δεν εγκατέλειψα «για διάφορους λόγους», όπως ισχυρίζεται ο συνεντευξιαζόμενος, το Λύκειο. Αντιθέτως, όσο ήμουν στο Wimbledon School of Art (1967), στις διακοπές μου, οργάνωνα έρευνες και στο διάστημα της απουσίας μου, έστελνα τον Λευτέρη «στο πόδι μου», με δική μου χρηματοδότηση, να συνεχίσει την έρευνα σε επιλεγμένους τόπους. Το υλικό της έρευνας –πάλι με δικά μου χρήματα- βγήκε σε δύο αντίγραφα, ένα για το ΠΛΙ, που είχα ήδη αποφασίσει να ιδρύσω, και ένα για το Λύκειο. Απ’ ό,τι έμαθα πολύ αργότερα, τα αντίγραφα του Λυκείου δεν παραδόθηκαν ποτέ.

Άρα, δεν έφυγα από το Λύκειο το 1966, ενώ κάποιοι άλλοι πράγματι το έκαναν.

Επίσης, ο Λ. Δρανδάκις δεν ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Λυκείου το 1966, αλλά τη διδασκαλία των χορών. Την καλλιτεχνική διεύθυνση την ανέλαβε το 1991 (αν δεν με απατά η μνήμη μου).

Να κάνω μια παρένθεση εδώ, που καταδεικνύει τη στενότατη σχέση μου με τον Λευτέρη Δρανδάκι, με τον οποίο κάναμε τα πάντα μαζί (έρευνες, χορούς, καταγραφές, αγορές μουσειακών αντικειμένων κ.ά.). Το 1986 του ζήτησα να γίνει μέλος του Δ.Σ. του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, που είχε ήδη ιδρυθεί το 1974, όπου και παρέμεινε έως το 1992. Εκεί ακριβώς έγινε και μια μεγάλη παρεξήγηση, που τον οδήγησε στην παραίτηση: είχε υποβάλλει ένα άρθρο για την επιστημονική επετηρίδα του ΠΛΙ «Εθνογραφικά», το οποίο η τότε υπεύθυνη έκδοσης Ρένα Λουτζάκη, έκρινε ως μη δημοσιεύσιμο και παρά την παραίνεσή μου να τον ενημερώσει και να το φτιάξουν, δεν το έκανε. Όταν ο τόμος τυπώθηκε και μας τον έφεραν στο Δ.Σ., ο Λευτέρης έψαξε για το άρθρο του, δεν το βρήκε και αποχώρησε έξαλλος. Η Ρένα δήλωσε ότι «αναλαμβάνει τις ευθύνες της», εγώ ζήτησα την απομάκρυνσή της, ο Γ. Ζέρβας ανέλαβε να λύσει την παρεξήγηση –κάτι που προφανώς δεν έγινε ποτέ- και παρά τις επίμονες προσπάθειές μου να μιλήσω στον Λευτέρη, δεν απάντησε σε καμία και έφυγε από το ΠΛΙ. Από τότε διαταράχθηκαν οι σχέσεις μας και μπήκε στο παιχνίδι η «επιλεκτική μνήμη», δηλαδή να μην αναφέρει ποτέ όλα όσα τον συνέδεαν μαζί μου και με το Ίδρυμα. Εκτός αυτού, σε κάθε τυχαία συνάντησή μας ήταν επιθετικός.

Κλείνει η παρένθεση.

Από το Λύκειο αποχώρησα το 2001, μετά από μια ακόμα κακή, θα την ονόμαζα επιεικώς, συνάντησή μου στην Ιματιοθήκη με τον Λευτέρη, χωρίς να γίνουν δεκτές οι προτάσεις για τη διαδοχή μου.

Εν κατακλείδι, εάν η κυρία Πουρνάρα έβγαλε στη διάρκεια της συνέντευξης το συμπέρασμα –και δικαίως, αφού αυτά άκουσε- ότι ο Λευτέρης Δρανδάκις είναι ο «αναμορφωτής» του Λυκείου, τι θα είχε άραγε να πει για τη Χρυσούλα Καλλία, πρόεδρο του Λυκείου την περίοδο 1962-1983, ένα πραγματικά ανοιχτό και σπουδαίο μυαλό, μια γυναίκα που κυριολεκτικά αναμόρφωσε το Λύκειο και όλα τα παραρτήματά του;

Τέλος, για όποιον ενδιαφέρεται για την ιστορία του Λυκείου στις πραγματικές της διαστάσεις, θα μπορούσε να εμπιστευθεί μόνο τα γραφόμενα στο βιβλίο της Ελένης Μπόμπου-Πρωτοπαπά «Το Λύκειο των Ελληνίδων (1911-1991), Αθήνα 1993.

Ιωάννα Παπαντωνίου

Σκηνογράφος

Ιδρύτρια και Πρόεδρος ΠΛΙ

- Να σημειωθεί ότι για λόγους δεοντολογίας απευθύνθηκα πρώτα στη Μαργαρίτα Πουρνάρα, μήπως ήθελε να δημοσιεύσει εκείνη την απάντησή μου, αλλά δεν το θέλησε.